Energy
News

According to new reports, carbon capture and storage is absolutely necessary for reaching the Paris agreements and capture from the air has to be continued until 2100, long after our economy is carbon-free (hopefully).
Read my newest blogpost; this time only in Dutch.

INNO2050, an international portal and virtual expo in its own right, focuses on a world of tomorrow, connecting lawmakers, scientists, learners and businesses together. From better waste management to building plans for a smarter city of the future, INNO250 aims to give governments the arsenal to prepare for a better tomorrow.

It’s all about building a bright future and tackle global warming together here. Network with others, and discuss more effective energy and water management. Our solution, built from professionals with expertise of over ten years, is designed to help make it all a seamless affair.

We believe INNO2050 is about building a community that can network over chats and messages, discuss on a job board, or meet up at physical exhibitions and congresses. You’ve people sharing the same interests as you – and you know everyone’s here for the greater good.

Ensure better and greener business practices for your construction company, with new technologies that are cost effective as well. Or, connect with city officials and startups to showcase your smart city solution. It’s all possible.

And you don’t have to pay anything to get started. INNO2050 is completely free. All it takes to create your own stand in our permanent virtual exhibition is a few seconds on your time.

Become an exhibitor and join the community today!

LONGREAD: In my last blogpost for Amsterdam Smart City I identify a series of benchmarks which can be used by Amsterdam’s local energy initiatives in order to become a better collaboration partner for the municipality. In random order, these are: the mobilisation of residents in the neighbourhood, perseverance in combination with a strong and shared ambition, access and usage of networks, a solid organisational structure (such as a energy cooperative), an understanding of relevant subject matters and processes, and lastly, being able to work with municipal frameworks and schemes. Disclaimer: The generated list of criteria takes academic literature, conversations with local energy initiatives, and input from presentations into consideration. With this in mind, financial barriers and possibilities were not taken into account. To find out more, read on (in Dutch)!

Hi Amsterdam Smart City Community,

Mijn tijd bij Amsterdam Smart City zit er helaas bijna op, wat betekent dat dit de laatste blogpost van mijn onderzoek zal zijn. In de vorige twee posts (blog 1, blog 2) schreef ik over huidige ontwikkelingen in de energietransitie binnen Amsterdam en factoren die bijdragen aan het succes van een lokaal energie-initiatief. In de praktijk is duidelijk te zien dat steeds meer initiatieven ontstaan, meer tractie hebben en ook steeds meer succes krijgen (hier een voorbeeld) bij het realiseren van zonneprojecten en verduurzaming van de bestaande bouw. Waarschijnlijk hebben lokale initiatieven ook een belangrijke rol bij aardgasvrije wijken of bij het verhandelen van lokaal opgewekte energie onder bewoners (zie bijvoorbeeld wattslocal). Ik heb onderzocht hoe deze initiatieven zich zouden kunnen ontwikkelen om ook bij intensieve gebiedsgerichte verduurzaming een belangrijke rol te spelen in planvorming, realisatie en/of beheer van nieuwe energieoplossingen. Zoals besproken in mijn eerste blogpost, is ook de gemeente Amsterdam actief bezig met ondersteuning en samenwerking met deze initiatieven.

Op basis van academische literatuur, gesprekken met lokale initiatieven en de input op meerdere presentaties bij ASC demodagen, een energieontbijt van 02025, en bij het team Amsterdam Klimaatneutraal (AKN) heb ik een lijst met criteria, dan wel succesfactoren voor lokale energie-initiatieven opgesteld. Deze kunnen lokale (energie) initiatieven helpen om uit te groeien tot een volwaardige partner van overheden en bedrijfsleven in de energietransitie. Voor elk van de punten geef ik een korte toelichting en een handelsperspectief voor lokale initiatieven. In willekeurige volgorde:

SUCCESFACTOREN VOOR LOKALE ENERGIE-INITIATIEVEN:
Draagvlak - mobiliseren van bewoners, daadwerkelijke support van iedereen in de buurt:
Voldoende draagvlak is moeilijk te definiëren, maar is erg belangrijk voor een wijk-intensief project, zoals een aardgasvrije wijk. Bij zulke initiatieven is het erg belangrijk om iedereen in de buurt te betrekken dan wel mee te krijgen. Ook bewoners die minder enthousiast zijn moeten betrokken zijn. Draagvlak kan niet per se gedefinieerd worden door het aantal leden in de coöperatie, de coöperatie kan ook op andere manieren, bijvoorbeeld met inspraak en stemrecht het lokale draagvlak vergroten en daarmee een goede vertegenwoordiging van de wensen van de buurt zijn.

Handelsperspectief: Voorbeelden van het versterken of creëren van draagvlak zijn:

• Laagdrempelige toegang tot planvorming. Creëer een fysieke plek voor de visualisatie van mogelijke innovaties/technologieën. Zo krijgen bewoners een beeld van wat er mogelijk is en hoe verandering van de wijk eruit komt te zien. Dit kan een voorbeeldwoning zijn. Organiseer informatieavonden, waarbij bewoners de mogelijkheid krijgen om vragen te stellen of bezwaar kunnen maken.
• Communiceer “Straight to the point”. Licht je activiteiten zo concreet mogelijk toe. De buurt is al druk bezig, dus hiermee voorkom je dat er onduidelijkheid ontstaat over de bezigheden.

Doorzettingsvermogen en een sterke en gedeelde ambitie:
Veel initiatiefnemers hebben een sociaal leven, een baan en tal van andere dagelijkse bezigheden. Het is echter ontzettend belangrijk om doorzettingsvermogen te laten zien. Dat begint met een sterke en gedeelde ambitie. Je laat tevens zien dat er een behoefte is om verandering door te voeren, waarom dat nodig is en dat de activiteiten een positieve impact zullen hebben op de buurt, ofwel een maatschappelijke meerwaarde hebben.

Handelsperspectief: Neem de ruimte om motivatie en ambities goed toe te lichten aan nieuwe deelnemers of bewoners. Een plan van aanpak waarin kleine praktische stappen zijn vastgesteld, geeft de ambitie een structuur. Dit geeft niet alleen richting aan leer- en ontwikkelprocessen maar helpt ook om draagvlak te stimuleren.

Toegang tot en gebruik maken van netwerken:
Middelen en kennis zijn schaars. Daarom is het noodzakelijk om goed gebruik te maken je netwerk. Dit helpt bij een optimale samenwerking binnen het lokale initiatief, in samenwerking met soortgelijke initiatieven, en met stakeholders zoals de gemeente.

Handelsperspectief:

• Samenwerken met andere initiatieven. Zo kan er makkelijk kennis en informatie worden gedeeld, en leer je van elkaars ervaringen. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van communities of practice zoals de energie-ontbijten van 02025.
• Zorg dat je initiatief vermeld wordt via kanalen van betrouwbare organisaties, zoals de website van de gemeente. Zo kunnen potentiële partners zien dat je een serieuze partij bent, en kom je makkelijker aan nodige middelen of hulp.

Goede organisatievorm, zoals een formele coöperatie:
In de praktijk en in academisch literatuur is duidelijk te zien dat een coöperatie de meest geëigende organisatievorm is voor lokaal initiatief. Dit heeft vele voordelen (deze beschreef ik in mijn tweede blogpost) maar de belangrijkste reden is dat een coöperatie door bewoners is opgericht om andere bewoners te helpen.

Handelsperspectief:

• Beschik over een toegewijde leider die zich fulltime met het initiatief bezig kan houden. Dit is iets wat in het praktijk vaak ontbreekt. Hierdoor ontstaat er continuïteit in het ontwikkelproces en in het beheer.
• Een sterk financieel plan. Hier geef je inzicht in het financiële verhaal voor de komende jaren en inzicht in potentiële financiële consequenties.

Diversiteit aan vaardigheden en kennis van processen:
Om minder afhankelijk te zijn van hulp van externe partijen (tegen vergoeding) en de gemeente, is kennis van bepaalde processen nodig, bijvoorbeeld van de techniek, het recht, communicatie, en financiën.

Handelsperspectief:
Techniek: Basiskennis van de werking en beheer van relevante technologieën (zoals warmtepompen, warmtekoude opslag of warmtenetwerken) en innovaties is belangrijk. Deze competentie kan bijvoorbeeld worden opgedaan via het eerder genoemde netwerk. Ook is veel online te vinden, bijvoorbeeld via HierOpgewekt.

Rechtspleging: Als energiecoöperatie ben je een formeel rechtspersoon, die rollen en verantwoordelijkheden goed moet inrichten. Stel dat de coöperatie eigenaar wordt van een warmtenetwerk, dan geeft dat mogelijk een verantwoordelijkheid van beheer, veiligheid en financiering. Hierbij is juridische ondersteuning noodzakelijk.

Communicatie: Goede communicatie met de wijk is cruciaal. Om draagvlak te creëren en om onduidelijkheid te vermijden, moet je helder communiceren en hiermee voldoende bereik creëren. Denk aan actief gebruik van social media, maar ook juist andere middelen voor minder actieve social media gebruikers in de buurt.

Financiën: Kennis van financiën is belangrijk. Niet alleen omdat je als initiatief ook inkomsten genereert en die moet incasseren en mogelijk weer verdelen, maar ook omdat je vaak in gecompliceerde subsidieprocessen kan belanden.

Om kunnen gaan met kaders vanuit overheidsinstanties:
Kennis van de kaders waarmee overheidsinstanties werken is van belang voor een lokaal energie-initiatief. Relaties met overheidsinstanties zijn belangrijk, bijvoorbeeld vanwege subsidieaanvragen en andere soortgelijke processen. Door hier kennis van te hebben, weet je hoe besluitvormingsprocessen werken krijg je een beter idee van hoe je binnen de schaal van activiteiten past. Verder is het van belang om te kunnen omgaan met bestaande infrastructuren en investeringen in de wijk. Dit is belangrijk voor conflicterende aanpassingen zoals groenvoorzieningen.

Handelsperspectief: Het beschikken over een contactpersoon binnen een overheidsinstantie zoals de gemeente is cruciaal. Omdat Amsterdam veel verschillende initiatieven kent en de gemeente geen homogene organisatie is, kan de kennis die een initiatief nodig heeft zeer project- en contextspecifiek zijn.

REFLECTIE:
Bovenstaande resultaten zijn uitkomsten van een (bescheiden) onderzoek, en de vraag is of deze punten echt in de praktijk gebruikt kunnen worden. Daarom hebben we het publiek tijdens mijn presentatie voor het AKN programma gevraagd of ze wel of niet eens waren met mijn hypotheses. Hier zie je de resultaten:

Draagvlak en ambitie kwamen hierin naar voren als belangrijkste voorwaarden voor een bewonersinitiatief. Vanuit de zaal werd er gevraagd of de andere vier criteria relevant zijn voor alle typen initiatieven. Amsterdam is natuurlijk een diverse stad met mensen van verschillende afkomsten en met verschillende achtergronden. Niet iedereen heeft de capaciteit en middelen om (bijvoorbeeld) kennis te vergaren over de relevante vaardigheden en expertises. Met dit in gedachten is het belangrijk om te vermelden dat deze lijst is opgesteld zonder inachtneming van beschikbare (financiële) middelen voor lokale initiatieven.

Ondanks deze mogelijke ontwikkelpunten voor lokale initiatieven, zie ik juist de meerwaarde voor een community-brede aanpak bij een intensieve transitie, zoals richting een aardgasvrije wijk. De energietransitie is naar mijn mening een kwestie van elkaar helpen en samenwerken om een collectief en gewenst doel te bereiken. Als het niet lukt om lokaal samen te werken kan het zijn dat er weerstand ontstaat vanuit top-down instanties, zoals wat er onlangs is gebeurd in de Wegener Sleeswijkbuurt. Ten slotte, zijn deze criteria gebaseerd op een combinatie van wijdverbreide succesfactoren en gesprekken met enkele lokale energie-initiatieven waarmee de gemeente Amsterdam samenwerkt. Als het elders kan, waarom niet in Amsterdam?

CONCLUSIE:
In de afgelopen vier maanden heb ik veel geleerd over de rol van lokale energie-initiatieven in de Amsterdamse energietransitie. Door bijvoorbeeld aanwezig te zijn op de energie-ontbijten van 02025 was duidelijk te zien dat er al veel goeds wordt gedaan door de bewoners van de stad. Om te zorgen dat lokale initiatieven optimaal bijdragen aan de doelen en ambities van de gemeente Amsterdam, moet er nog veel gebeuren. Alle woningen aardgasvrij voor 2040 is ten slotte een behoorlijke opgave. Zonder een verhoogde participatie of betrokkenheid wordt het bijna onmogelijk om een succesvolle energietransitie te realiseren. Een actieve bijdrage van bewoners om dit voor elkaar te krijgen is dus van het grootste belang. Alle hens aan dek!

Wouter Wolfswinkel verbouwde met City-zen subsidie een klassiek vrachtschip uit 1906 tot een woonschip dat energie produceert. Zo lukt het om met zijn gezin op duurzame wijze een vrijstaand huis middenin de hoofdstad te blijven bewonen. In een inzichtelijk en vermakelijk (!) artikel vertelt hij alles over duurzaam wonen op het water, circulair bouwen, veel zelf doen, een béétje valsspelen én het belang van een goede sfeer in huis.

Lees hier het hele artikel: https://tinyurl.com/y6jk7o9s

My research for Amsterdam Smart City revolves around the need to identify what local energy initiatives must do in order to become a better collaboration partner for the municipality. In this blogpost I make use of a combination of lessons learnt from literature, interviews conducted with local energy initiatives, and input generated from my Amsterdam Smart City demodag presentation to determine factors that contribute towards the success of a local energy initiative. Possessing over a cooperative organisational structure allows for substantial participation and engagement from the community. These are crucial components which lead to success. Characteristics of this organisational structure, such as internal democracy, additionally give citizens the possibility to partake in the initiative’s activities. Furthermore, the specific division of tasks into a board of directors and management committee, allows citizens to take up formal roles and responsibilities (based on their backgrounds and knowledge). This serves in the best interest of a local energy initiative. Additionally, a diversity of professionalism which takes shape in the form of possessing specific knowledge and skill sets is considered to be of importance. To find out more read on (in Dutch!).

Hi Amsterdam Smart City Community,

In deze blogpost schrijf ik over de factoren die bijdragen aan het succes van een lokaal energie-initiatief. Wat blijkt uit de toename in actief burgerschap en andere sociale trends is dat er serieuzer gekeken moet worden naar de rol van deze initiatieven binnen de energietransitie. Naast het in kaart brengen van het huidige beleid over de energietransitie binnen Amsterdam heb ik ook deze noodzaak besproken in mijn vorige blogpost. Energie-initiatieven hebben het vermogen om de kleinschalige implementatie van hernieuwbare energie te bevorderen. Hierdoor hebben ze een belangrijke rol in het realiseren van doelen voor de energietransitie. Echter moet er nog veel gebeuren om ervoor te zorgen dat een betere relatie ontstaat tussen deze initiatieven en overheidsinstanties zoals de gemeente.

Ik maak gebruik van literatuur, gesprekken die ik met lokale energie-initiatieven heb gevoerd (Ketelhuis WG, Buurtcoöperatie Oostelijk Havengebied, en een VvE aan de Lindengracht), en de input die ik heb opgedaan tijdens Amsterdam Smart City’s recente netwerkmiddag/demodag. Hieronder licht ik deze initiatieven toe. Uit dit onderzoek blijkt dat er drie belangrijke succesfactoren voor lokale energie-initiatieven zijn, namelijk het hebben van een coöperatieve organisatievorm, de verdeling van taken binnen het initiatief, en de behoefte aan specifieke vaardigheden en expertises.

ORGANISATIEVORM EN INTERNE DEMOCRATIE: Binnen de Amsterdamse Metropoolregio zien we een verscheidenheid aan lokale initiatieven die betrokken zijn bij de energietransitie. Ze manifesteren zich vooral in de vorm van energiecoöperaties, verenigingen van eigenaren die aan het verduurzamen zijn, en zogenaamde “community of practices”.

Energiecoöperaties zijn bijzonder populair in Amsterdam. Een energiecoöperatie bestaat meestal uit een energiebedrijf en een samenwerkingsverband tussen bewoners (5). Als je specifiek naar de organisatie en interne beheer van initiatieven kijkt, is de energiecoöperatie blijkbaar de meest geëigende organisatievorm. Leden van het initiatief zijn tegelijkertijd eigenaar. Door middel van het één stem per lid concept, is er gelijk stemrecht tussen de leden. Door deze vorm van interne democratie krijgen bewoners de mogelijkheid om bij te dragen aan het besluitvormingsproces, bijvoorbeeld tijdens een algemene ledenvergadering.

Het succes van een energiecoöperatie is afhankelijk van de betrokkenheid en mobilisatie van bewoners in de buurt. Zeggenschap en gelijk stemrecht (kernconcepten van interne democratie) worden allebei beschouwd als de basis hiervoor. Om de zogenaamde “motor” van het initiatief optimaal te laten draaien is het voor een coöperatie van groot belang om zoveel mogelijk mensen bij de initiatieven te betrekken. Hiermee maak je het dus aantrekkelijk voor anderen in de buurt om ook mee te werken (6).

Verder werkt het concept van gedeeld eigenaarschap in het voordeel van een energiecoöperatie. Door energie lokaal op te wekken verdient de coöperatie collectief geld. De winsten worden verdeeld onder de leden, en wie het meest heeft ingelegd, krijgt het grootste deel. Zo maak je het aantrekkelijk om zonnepanelen en andere innovaties aan te schaffen (7). Samen sta je dus sterker!

SPECIFIEKE VERDELING VAN TAKEN: Verder is de specifieke verdeling van taken binnen het initiatief van belang. Een bestuur zorgt voor overzicht, een goede begeleiding en een juridische status (wat nodig is voor zakendoen). Het is belangrijk dat het bestuur niet alles zelf gaat doen. Zo gaan draagvlak en eigen energie verloren. Naast het bestuur, neemt het management operationele beslissingen die invloed hebben op de loop van activiteiten van het initiatief. Met deze structuur zorg je voor formele verantwoordelijkheden en flexibiliteit. Bewoners kunnen rollen en verantwoordelijkheden op zich nemen die passen bij hun capaciteiten en interesses.

VAARDIGHEDEN EN EXPERTISES: Naast de specifieke factoren voor de organisatie en beheer van een initiatief, zijn er onder de leden bepaalde vaardigheden en expertises nodig. Kennis van processen zoals regelgeving, beleid, techniek, en financiën zijn belangrijk. In de praktijk zien we dat leden van initiatieven zich verdelen in werkgroepen gebaseerd op hun expertises en kennis. Cruciaal voor succes zijn daarnaast een ondernemersmentaliteit en doorzettingsvermogen (2). Als je als initiatief laat zien dat je je activiteiten wil nastreven, zelfs zonder subsidie, maak je duidelijk hoe ambitieus je bent.

NETWERKMIDDAG INPUT: Op Amsterdam Smart City’s recente netwerkmiddag over de digitale stad en energie heb ik de eerste conclusies en hypotheses van mijn onderzoek gepresenteerd. Ik heb het publiek meegenomen in mijn onderzoek en een brainstormsessie volgde. Om mijn lijst met criteria voor samenwerking verder uit te breiden, werden onder andere creatieve manieren genoemd om draagvlak en betrokkenheid te genereren (twee belangrijke succesfactoren) onder de bewoners. Dit kan bijvoorbeeld door energie-initiatieven of -innovaties op fysieke plekken te visualiseren (voorbeeldwoningen, etc.). Zo kunnen ook andere bewoners geïnspireerd raken door wat er al wordt gedaan in de buurt!

Kortom, er zijn drie belangrijke succesfactoren te benoemen voor lokale energie-initiatieven. Ten eerste het bezitten van een coöperatieve organisatiestructuur waarin interne democratie een belangrijke rol speelt. Ten tweede is de specifieke taakverdeling van belang. Als laatst is het bezitten van specifieke vaardigheden en expertises onmisbaar.

Zijn jullie eens met mijn conclusies? Welke andere eigenschappen zouden cruciaal kunnen zijn voor een energiecoöperatie?

Gebaseerd op deze succesfactoren, presenteer ik in mijn volgende blogpost een lijst met criteria waar lokale initiatieven aan moeten voldoen om als betere samenwerkingspartner te kunnen opereren met de gemeente.

BRONNEN: (1) Becker, S., Kunze, C. and Vancea, M. (2017). Community energy and social entrepreneurship: Addressing purpose, organisation and embeddedness of renewable energy projects. Journal of Cleaner Production, 147, pp.25-36.

(2) de Vries, A. (2015). CRE INITIATIVES IN THE NETHERLANDS; How do trust, diversity of professionalism, collectiveness and involvement correlate with CRE success?. Master. University of Groningen.

(3) Forrest, N., & Wiek, A. (2015). Success factors and strategies for sustainability transitions of small-scale communities – Evidence from a cross-case analysis. Environmental Innovation and Societal Transitions, 17, 22–40. https://doi.org/10.1016/j.eist.2015.05.005

(4) Schoffelen, J. (2015). How to support bottom-up energy transitions?. Master. Wageningen UR.

(5) Proka, A., Hisschemöller, M., Loorbach, D. and Overbeke, S. (2017). [online] Drift. Available at: https://www.drift.eur.nl/wp-content/uploads/2017/05/Naar-een-Strategie-voor-de-Nederlandse-energiecooperaties.pdf [Accessed 12 Mar. 2019].

(6) Raad voor het Openbaar Bestuur (2017). Democratie is méér dan politiek alleen. [online] ROB. Available at: https://www.dagvandelokaledemocratie.nl/wp-content/uploads/2018/11/AV-Brothers-1e-ronde-RoB-Democratie_is_meer_dan_politiek_alleen_RoB.pdf [Accessed 12 Mar. 2019].

(7) Een energiecoöperatie: waarom?. (2016). [Blog] Energie Actie. Available at: https://www.energieactie.net/een-energiecooperatie-waarom/ [Accessed 12 Mar. 2019].

(8) HIER opgewekt. (2019). Tips voor het opstarten en behouden van coöperaties. [online] Available at: https://www.hieropgewekt.nl/kennisdossiers/tips-voor-het-opstarten-en-behouden-van-cooperaties [Accessed 12 Mar. 2019].

Years of experimentation in former coalmines, for instance in the Dutch city of Heerlen, revealed how these mines can contribute to the warm water supply of millions households, industries and institutions.

Je vindt hier een Nederlandse versie van deze blogpost: https://wp.me/p32hqY-1K2

De gemeente Amsterdam plaatst dit jaar op 31 van haar eigen daken zonnepanelen. Het gaat onder meer om het stadsloket Noord en het Fietsdepot in Westpoort. In totaal plaatst de gemeente 12.000 zonnepanelen, die samen jaarlijks 3 megawattuur stroom opwekken. Dit staat gelijk aan het elektriciteitsverbruik van 1.500 huishoudens. Van de meeste panelen kunnen Amsterdammers eigenaar worden. Dit project is mede een gevolg van het initiatiefvoorstel van Groen Links en D66: Deelplatform voor zonnedaken.

Wethouder Vastgoed Touria Meliani: “We moeten stappen zetten op weg naar verduurzaming. De gemeente bezit zo’n 900 panden in de stad en het is zonde om al die ruimte op het dak niet te gebruiken. We kunnen water opvangen, met groen de luchtkwaliteit te verbeteren én we gaan nu dus ook zonne-energie opwekken. Het is mooi dat we bewoners en ondernemers hierin betrekken en ze de kans geven om hiervan te profiteren.”

Sunprojects/Ecostroom en Janszon/Zuiderlicht gaan aan de slag met aanleg, financiering en beheer van de zonnepanelen. Deze partijen zijn lid van Zoncoalitie en geselecteerd uit een gunningsprocedure die de gemeente is gestart. Zoncoalitie is in 2016 geïnitieerd door de gemeente en Alliander onder de vlag van Amsterdam Smart City. Zoncoalitie is een onafhankelijk platform ter bevordering van zonne-energie.

Algemeen directeur Zoncoalitie Alex Muhring: “Zoncoalitie is trots dat wij met 4 van onze leden mogen bijdragen aan de verduurzaming van Amsterdam. Dit project past perfect bij onze missie om zonne-energie de norm te maken op grootzakelijk en maatschappelijk vastgoed en onze ambitie om bij te dragen aan het Amsterdamse doel om 250 megawatt te realiseren voor 2022”.

Van een groot deel van de panelen kunnen Amsterdammers eigenaar worden door deel te nemen via een energiecoöperatie. Wilt u meedoen? Meld u dan aan bij Zuiderlicht of bij Ecostroom. Amsterdammers met en zonder dak kunnen zo bijdragen aan het opwekken van duurzame energie in hun stad!

De gemeente Amsterdam heeft de ambitie om de CO2 uitstoot van de stad met 55% in 2030 en 95% in 2050 terug te dringen. Daarnaast wil Amsterdam in 2040 aardgasvrij zijn. Om dit te bereiken is een omslag naar schone energie nodig. Op alle geschikte gemeentegebouwen komen daarom in de komende jaren zonnepanelen.

Voor een overzicht van de deelnemende daken en meer informatie over het project zie https://www.zoncoalitie.nl/gvamsterdam/

Are you a startup in the energy sector or in fields linked to the energy sector, such as digitalization, IoT, cybersecurity and gamification, including smart grid, power optimization, renewables? Do you have an idea that could be scaled to a cold, but happy Finnish city?

If yes, then Energy Spin might be for you. It is a growth program for startups seeking international growth. It is a ten-week-long Accelerator programme including company-specific trainings for: business growth planning, product development, commercialization, financing and marketing.

For information in general and on how to apply check the link.

Van 1-3 april 2019 vindt City-zen Days Amsterdam plaats, hét evenement over CO2-reductie in de Metropool Regio Amsterdam. Amsterdam als thuisbasis voor 3 dagen kennisdelen, inspireren en netwerken. Welke initiatieven hebben plaatsgevonden? Wat is er allemaal geleerd? Wat kun jij als bewoner van de stad doen om hierop verder te gaan?

De afgelopen vijf jaar hebben maar liefst 25 partners zo’n 20 innovatieve projecten vorm gegeven in Amsterdam en partnerstad Grenoble. Op het programma staan naast prikkelende presentaties van duurzaamheidsexperts ook bezoekjes aan concrete projecten.

Deelnemers aan City-zen Days Amsterdam krijgen een scala aan onderwerpen voorgeschoteld, variërend van Smart Grid oplossingen (denk aan laadpalen waarmee elektrische voertuigen bijdragen aan ‘load balancing’ van het net) en Warmte/Koude projecten (zoals het IJ gebruiken om een woonwijk te koelen) tot innovatieve Renovatie (zoals het behoud en 21ste-eeuws-bestendig maken van de Airey-woningen uit de jaren ’60).

LET OP, meer info & aanmelden voor 1 of meer dagen via de site van City-zen Days Amsterdam: http://www.cityzen-days.eu

Op zaterdag 9 maart wordt er weer een Open Huis in Amsterdam gehouden! Met behulp van ThuisBaas zijn Tim en Talitha nu sinds het najaar van het gas af. Voordeel is dat zij in hun typisch Amsterdams appartement om de hoek van het Mercatorplein nu ook ineens meer ruimte overhouden. Meer plankruimte in de cv-kast en geen radiatoren meer aan de muur. Heel blij zijn ze met de infraroodpanelen en de gemakkelijke aansturing via de app. Ook het koken op inductie met flexzones en bijbehorende grillplaat is een waar genot. Maar boven alles willen Tim en Talitha anderen inspireren door te pionieren. Ze staan te trappelen om hun ervaringen te delen!

Tim en Talitha zijn enthousiaste jonge mensen die zich inzetten voor een betere wereld. Tim zet zich in zijn vrije tijd onder andere in voor “One Young World” een organisatie van de VN die met de jongeren van nu (en bestuurders van morgen) allerlei activiteiten heeft waarbij invulling wordt gegeven aan de VN-doelen. Talitha helpt mensen met een afstand tot de maatschappij op weg en inspireert ze om zich weer betrokken te voelen bij de samenleving. Ze proberen een zo positief mogelijke impact op onze aarde te hebben en altijd bewuste keuzes te maken. Gedurende een halfjaar onderzochten ze daarom ook samen met hun VVE hoe ze hun woning konden verduurzamen. Na alle opties op een rij te hebben gezet, liepen ze op een dag tegen ThuisBaas aan. Ze ontdekten dat ze met ThuisBaas als individuele woningbezitters hun eigen keuzes konden maken in het proces om van het aardgas af te gaan. De keuze was toen snel gemaakt! Wie overweegt om dezelfde keuze te maken als Tim en Talitha, kan komen voelen hoe de infraroodpanelen verwarmen en ervaren hoe de instant heater het water verwarmt. U bent welkom tussen 11:00 en 14:00 uur in de Van Galenbuurt in Amsterdam. Geïnteresseerden kunnen zich aanmelden via info@thuisbaas.nl, onder vermelding van ‘open huis 9 maart’. Per mail krijgt u bij aanmelding het precieze adres toegestuurd.

https://www.thuisbaas.nl/aardgasvrij-open-huis-tim-talitha/

Waarom all-electric?
Om klimaatverandering te stoppen is het noodzakelijk dat we snel afscheid nemen van fossiele brandstoffen zoals olie en gas. Dat is een uitdaging, maar het kan wel. De all electric oplossing bestaat uit infraroodpanelen voor verwarming, een inductiekookplaat om te koken en een instant heater voor warm tap- en douchewater. Wigger Verschoor, operationeel directeur van ThuisBaas: “Deze oplossing is vooral geschikt voor appartementen en rijtjeswoningen die een degelijke basisisolatie hebben, zoals dubbel glas, kruipruimte- en spouwmuurisolatie. Het is betrekkelijk eenvoudig om zo’n ontwerp te maken en te installeren, de apparatuur neemt weinig ruimte in beslag en is betaalbaar.” Tim en Talitha zijn in elk geval erg blij met de oplossing en laten u graag ervaren hoe het er in hun appartement uitziet en voelt.

Vriendelijke groeten,
Jiska Bot

New Energy Docks | Distelweg 451 | 1031 HD Amsterdam
T 06 10744874 | www.thuisbaas.nl | facebook.com/thuisbaas

Duurzame innovators opgelet! Noord-Hollandse mkb-bedrijven in de sectoren Energie & Chemie (inclusief Biobased), Agri & Food, Tuinbouw, Water, Creatieve Industrie, Logistiek en Life Sciences & Health kunnen subsidie aanvragen. De provincie Noord-Holland dit jaar €6 miljoen euro beschikbaar voor Noord-Hollandse ondernemers.

Do IT, sustainability and energy grab your interest? Would you like to be involved in a organisation whose main ambition is to achieve sustainable targets for the Amsterdam region? Enjoy working with technology innovation European projects in a flexible environment?

We are looking for a self-motivated and proactive project manager, with an academic background and several years of experience in research and innovation projects, taking place both at European level and Amsterdam Region level. In this position, you are required to have the ability of managing various activities in parallel and capable of working autonomously.

The successful candidate will work directly in multiple domains and sectors such as companies active in Smart Cities, Smart Grids, but also data centers, research oriented organizations and government institutions.

We are looking for a dedicated individual who will fit with our collaborative culture. If you enjoy working and connecting with other professionals who believe in sustainable innovation, we encourage you to apply.

Interested? Please send contact Robbert Hoeffnagel
robbert.hoeffnagel@greenitamsterdam.nl or +31651282040

http://www.greenitamsterdam.nl/

“Green IT Amsterdam makes the energy and sustainability transition possible using smart IT solutions for the Amsterdam region”

The energy transition in Amsterdam is underway. In an attempt to meet national climate related targets, the municipality has set itself a series of targets addressing carbon dioxide emission reduction and the need for fundamental changes in all sectors of society. In order for the transition to be a success, citizens of the metropolitan region must be engaged in the process and are encouraged to contribute by means of ‘bottom-up energy initiatives’. The municipality seeks to stimulate initiatives by providing subsidies and non-financial aid. A variety of obstacles do however stand in the way, preventing a meaningful contribution of these initiatives. In my upcoming blog posts I hope to understand the roles played by these initiatives by taking a closer look at how they are organised and what they need in order to be able to efficiently collaborate with stakeholders such as the municipality. Read on in Dutch.

Hi Amsterdam Smart City community,

Mijn naam is Nicholas en deze maanden loop ik stage bij Amsterdam Smart City. Ik hoop binnen de energietransitie in Amsterdam antwoord te vinden op twee vraagstukken. Ten eerste wil ik beter begrijpen hoe lokale energie-initiatieven (bottom up/bewonersinitiatieven) zich organiseren en hoe ze tot stand zijn gekomen, en ten tweede, wat deze initiatieven nodig hebben om als samenwerkingspartner te kunnen opereren met grote partijen zoals de gemeente. Ik ga jullie meenemen in mijn onderzoek door middel van een reeks van blogposts. Om mijn onderzoek context te geven zal ik in deze post focussen op een situatieschets, gebaseerd op recente ontwikkelingen op het gebied van energietransitie in de stad Amsterdam. Uiteraard ben ik ook benieuwd naar jullie input!

DE ENERGIETRANSITIE IN AMSTERDAM: Om de doelen van de Parijs klimaatconferentie te halen heeft de Nederlandse regering besloten om van het aardgas af te gaan. Dit is een transitie naar een energieneutraal en klimaatvriendelijke samenleving. Gemeenten en andere overheidsinstanties dragen bij aan dit proces door middel van het stellen van specifieke en lokale doelen. Ook in de Gemeente Amsterdam moet er in de komende jaren ontzettend veel gebeuren. Relevant hiervoor zijn de ‘2040 Energy Strategy’, de ‘Routekaart Amsterdam Klimaatneutraal 2050’ en het ‘2018 Amsterdam Coalitieakkoord’ waarin de stad onder andere haar ambitie toont om CO2 uitstoot aanzienlijk te verminderen.

In de ‘2040 Energy Strategy’ zijn drie thema's gepresenteerd, in lijn met de trias energetica. Door een combinatie van energiebesparing, het maximale gebruik van duurzame energiebronnen, en het efficiënte gebruik van fossiele energiebronnen hoopt de gemeente een duurzame toekomst te kunnen garanderen. Onder deze transitiepaden zijn vier sectoren geïdentificeerd waar verandering moet worden geïmplementeerd: gebouwen, haven en industrie, transport en duurzame energie. Soortgelijke ambities zijn vermeld in het Coalitieakkoord van de gemeente en in de ‘Routekaart Amsterdam Klimaatneutraal 2050’. Nieuwbouwprojecten zullen energieneutraal moeten worden gebouwd, daken moeten goed worden benut door de installatie van zonnepanelen, en de kolencentrale aan de Hemweg, zal moeten worden gesloten.

EEN CENTRALE ROL VOOR BEWONERS IN DE ENERGIETRANSITIE: De energietransitie is naar verwachting zo ingrijpend, dat de sociale component in de transitie belangrijker wordt. De impact voor de ‘gewone’ Amsterdammer reikt tot achter de voordeuren dus is het noodzakelijk om mensen zorgvuldig te betrekken, zoals ook vermeld in het Coalitieakkoord’. Lokale energie-initiatieven spelen hier een belangrijke rol en zijn voor gemeenten onmisbaar om de transitie waar te kunnen maken. Anders dan via traditionele rollen als informeren of een subsidieverstrekking, zien we onder meer in Amsterdam ook een andere interactie tussen overheid en de inwoner. Vanuit zelforganisatie ontstaan er lokale initiatieven, waarbij bewoners de mogelijkheid zien om sociale cohesie en samenwerking te kweken in de gemeenschappen en buurten. De gemeente ondersteunt ook deze initiatieven in de vorm van subsidies en niet financiële activiteiten zoals informatieverstrekking. Zo kun je onder de onderwerpen ‘duurzaam en groen’ en ‘wonen en leefomgeving’ gebruik maken van een verscheidenheid aan aantrekkelijke subsidies.

Er zijn veel obstakels die de optimale bijdrage van lokale initiatieven voorkomen. Uit een onderzoek van de Nationale ombudsman blijkt dat gemeenten het lastig vinden om een balans te vinden tussen een vorm van ondersteuning en het geven van zelfstandigheid. Lokale initiatieven passen niet altijd in de bestaande kaders en regels, en er is soms bij ambtenaren onvoldoende bereidheid om hier flexibel en creatief mee om te gaan. Als een lokaal initiatief zich bekend maakt, vragen gemeenten zich nog vaak af wat zij daarmee moeten doen, meldt platform ‘HIER Opgewekt’. Hierdoor gaat de slagkracht verloren en belanden bewonersinitiatieven (of lokale, wat je wil!) vaak in gecompliceerde ambtelijke processen en lange wachtrijen voor hulp.

Door middel van mijn onderzoek en blogposts hoop ik beter te kunnen aankaarten wat lokale energie-initiatieven nodig hebben voor een goede relatie met de gemeente en om voldoende slagkracht te hebben in de energietransitie. In mijn volgende post kijk ik naar de organisatiestructuur van lokale energie-initiatieven.

Ik ben ook benieuwd naar jullie verhalen! Als bewonersinitiatief in de energietransitie, wat denken jullie dat er is nodig om beter te kunnen presteren?

Recently, the city of Amsterdam widely distributed a booklet called 'Amsterdam klimaatneutraal 2050'. It is the starting point of a citywide consultation process. In this short blog post (in Dutch), I explain why this booklet might feed feelings of uncertainty in the first place instead of involving citizens in the transition process.

The recent Energy agreement is too much focused on the reduction of CO2 (very important indeed). It pays too little attention to the possible sources of energy, available in the future. In this post (in Dutch), I make a couple of calculations that indicate the toughness of the job producing sufficient electricity in 2050 to attain the 1,5%-target by deploying sun and wind energy only. I would be very happy if somebody would verify these calculations.

– aan onze naïviteit wel... Waternet houdt zich bezig met alles wat met water te maken heeft in Amsterdam. Afgelopen jaren komt steeds meer de nadruk op duurzaamheid te liggen en welke rol water daarin kan spelen. “Wij startten eigenlijk 5 jaar geleden al met duurzame initiatieven” zegt strategisch adviseur Otto Reinstra. Voor twee veelbelovende projecten – koude uit drinkwaterleidingen en warmte uit afvalwater – werd subsidie aangevraagd onder het EU-programma City-zen.

Koude uit drinkwater – groot, groter, grootst

Het project werd gestart met als partner een vliegveld inclusief hotels en kantoren. Zo’n gebied heeft een grote vraag naar koude. En leidingen die langs het vliegveld lopen hebben veel koude potentie. Het hele vliegveld kan door deze koude van koeling voorzien worden. Zowel Waternet als het vliegveld waren erg enthousiast. Dat mocht alleen niet heel lang duren….

Voor de problemen die op ons pad kwamen, werd steeds enthousiast gezocht naar oplossingen vanuit Waternet. Maar het gezamenlijke duurzame doel verloren we tegelijkertijd langzaam uit het oog en geld, planning werden de standaard. En toen klapte het.

Nieuwe sanitatie op een onbewoond eiland
Het tweede project ‘warmte uit afvalwater’ werd opgestart. Het project dat zich hier uitstekend voor leende: een nieuwbouwproject van de gemeente waarbij een eiland opgespoten zou worden voor 1500 woningen. Waternet dacht daar enthousiast over mee. De nieuwbouwwoningen op het eiland zouden worden aangesloten en van warmte worden voorzien vanuit de warmte van grijs afvalwater. “We waren erg enthousiast over het mooie veelbelovende energieproject, die echt een bijdrage kon leveren. Achteraf kun je stellen dat die houding vooral naïef was”.

Het nieuwbouwproject is bedacht in tijden van de economische crisis. En dan is in 2014, de crisis was patsboem voorbij. “De gemeente heeft op gebiedsontwikkeling een grote uitdaging; binnen 10 jaar moeten 50.000 woningen gebouwd worden. In zo’n stad komt dan een goed gestroomlijnd gemeentelijk apparaat op gang, waarbij in snel tempo plannen uit 2008 worden gemoderniseerd. Voor we het wisten, waren aanbestedingen de deur uit en ging alles lopen. Gevolg: wij waren te laat. Een brief naar de wethouder waarbij de oorspronkelijke plannen werden herhaald mocht niet baten en werd ons ook niet in dank afgenomen. Resultaat: we stonden aan de zijlijn.”

Zonder harde afspraken heb je niks aan goede bedoelingen

Uiteindelijk stopte het project ‘koude uit leidingwater’ met het vliegveld en konden we het drinkwater project gelukkig uitvoeren met een farmaceutische fabriek – en met succes! Dezelfde vraag, maar een kleinere schaal.

Voor nieuwe sanitatie kwam, naast de geleden teleurstellingen, een ander nieuwbouwproject voorbij. Een initiatief van 20 partijen en bewoners. Een manifest werd ondertekend om een circulaire stadswijk te maken. Een samenwerking tussen gemeente, netwerkbedrijven, woningcorporaties, architecten, bewoners. Voordat de samenwerking werd gestart, waren echter alweer verschillende beslissingen genomen en stond Waternet wederom aan de zijlijn. “Zonder harde afspraken heb je niks aan goede bedoelingen.”

De samenwerking met een woningcoöperatie bleef over, in totaal 800 woningen. Ook hierin bleek dat in de praktijk andere prioriteiten de bovenhand voerde waar Waternet geen partij in was. Onder aan de streep: 300 woningen en wachten we met smart op de installatie hiervan. Die helaas alleen de functie om grondstoffen te winnen uit afvalwater gaat uitvoeren. Koude werd uiteindelijk ook geschrapt…..

Er is een aantal belangrijke lessons learned te trekken – zeker voor een partij als Waternet die innovaties nog niet in het DNA heeft zitten:

• Enthousiasme is goed, maar het vertrouwen in partners is niet altijd wederzijds. Maak heldere afspraken over doelstellingen, taken en verantwoordelijkheden!
• Zorg dat je beide enthousiast blijft door regelmatig met elkaar te overleggen en het met elkaar eens te blijven over doelstellingen.
• We hadden de (economische) ontwikkelingen kunnen voorzien en moeten meenemen in de ontwikkeling van de projecten.
• Veel wisselingen van de wacht, andere directeuren en managers, komen het project niet ten goede.
• Doordat we met City-zen subsidie zijn gestart zetten we dit project ook door, in andere situatie zou je waarschijnlijk eerder de handdoek in de ring hebben gegooid.
• Blijf doorzetten en blijf optimistisch! Ook door ruzie en gedoe eromheen kom je toch weer met medestanders in contact en doen nieuwe mogelijkheden zich voor.

De volgende Fuckup-Night is tijdens de City-zen Days 1-3 April ’19.

Lees hier:

Geleerde Lessen Deel 1: Klimaatneutraal begint bij bewoners, maar ze gaven niet thuis

Geleerde Lessen Deel 2: Innoveren binnen de Gevestigde Orde

PLANHEAT and fellow European project City-zen (FP7) jointly organized a HC transition session at the Sustainable Energy Systems Conference in Delft. The session started off with a joint presentation on the main issues in the Netherlands. Find out what the panel concluded after the discussions.

The panel that followed covered a wide range of stakeholders, scales and ideas. Tjalling de Vries of the Dutch Ministry of Economic Affairs and Climate co-moderated with Andy van den Dobbelsteen, and provided the perspective of the national government. The panel consisted of:

• Jannis van Zanten (Project leader Heating at AEB Amsterdam)
• Pauline Westendorp (Co-initiator of 02025 in Amsterdam)
• Ad van Wijk (professor of Future Energy Systems, TU Delft)
• Jan Willem van de Groep (founder of Factory Zero, co-initiator of the ‘Stroomversnelling’ coalition)
• Henri Bontenbal (senior consultant Strategy and Innovation, Stedin)

Each panel member was invited to make a five minute pitch, after which there was time for responses from both panel and audience.

The diverse nature of the panel resulted in a broad discussion on technical topics such as energy carriers (DHC, electricity, hydrogen etc) and scales (local, regional, national), but also on implementation challenges on from economic, societal and ownership perspectives. A few examples: we need more guts, citizen engagement (“don’t make it annoying, make it fun!”) and local champions (every Amsterdam neighbourhood has a volunteer energy coordinator). We need to connect traditional stakeholders with innovators, and find the balance between systems of different scales. We also have large scale solutions (hydrogen and electricity, off shore wind farms) as well as regional and local ones (building insulation, (LT)DH, hydrogen salt cavern storage, exchanging and cascading), transitional strategies (using residual heat), and finally historic examples, both of succesful transitions (from horses to cars) and local energy systems (city gas).

The consensus was that even though the challenges are complex and the right answers may differ from place to place, many technical solutions are already available for implementation, and we should start implementing some of them today rather than tomorrow.

The first round table discussion took place on 26th of June, read here the full article: <http://planheat.eu/archives/1259>

Read the whole article written by PLANHEAT: <http://planheat.eu/archives/1308>

In my newest blog post, I elaborate on the use of hydrogen. Hydrogen has many advantages (easy storage). However, to produce it, a lot of electricity is needed which can better be deployed directly. The import of hydrogen from countries where the production of electricity is much cheaper is a feasible solution. But as the countries most eager to export hydrogen are the Gulf states, many doubts are arousing.....
A slightly different version in Dutch can be found here: https://hmjvandenbosch.com/2018/12/17/waterstof-vooral-geopolitiek-bepaalt-toekomstige-rol%EF%BB%BF/

Strategisch adviseur Peter Simões kreeg de afgelopen jaren te maken met veel wisselingen in het management en de daarbij horende wijziging in de strategische organisatie. “Was in het begin van dit project de focus gericht op activiteiten buiten de organisatie en het vergroten van de zichtbaarheid, verplaatste de focus naar optimalisatie van de bedrijfsvoering en afronden van de lopende projecten”.

“In 2012, wilde de organisatie meer doen met de door hun geproduceerde duurzame energie; het zag ernaar uit dat veel verandering zou gaan plaatsvinden in de energiemarkt, waarbij het belangrijk was om bij aan te sluiten.” Zo werd een plan bedacht om samen met andere partijen in het Havengebied de lokaal opgewekte energie, op het juiste moment lokaal in te zetten.

Met deze doelstelling is gestart met de aanvraag voor de EU-subsidie van City-zen. In een dik document voor de EU, waarin prachtig wordt omschreven wat het project in het meest rooskleurige scenario oplevert. “Van tevoren weet je eigenlijk al dat dit resultaat niet behaald kan worden. Je start dus eigenlijk met een 100% faalkans.”

Waar gaat het dan mis?

De techniek is niet zozeer de boosdoener, die is er of kan wel ontwikkeld worden. In zo’n project gaat het mis, omdat er gevraagd wordt om naar een nieuwe onbekende situatie toe te werken, terwijl de organisatie vasthoudt aan de oude situatie. “Met innovatie loop je vaak vooraan. Je moet er daarom altijd voor zorgen dat je niet alleen staat” quote Simões. Om te slagen is het nodig dat het project en de innovatie gesteund worden door directie en management. Hier zat het probleem “Vanaf 2012 tot nu, zijn we 3 directeuren verder”. Door de duur van het project (gestart in 2012), start binnenkort ook de 3de projectleider. “De ambassadeurs van het eerste uur zijn weg.”

De belangrijkste lessons learned volgens Simões zijn*:*

• Als het om grote organisaties gaat; blijf dicht bij je core-business
• Binnen onze organisatie werken we in kleine stappen naar een resultaat toe, zodat we kunnen bijsturen waar dit gevraagd wordt. Bij de EU is het op voorhand beschrijven van het uiteindelijke resultaat belangrijk. Deze twee uitgangspunten passen niet bij elkaar.
• Het speelveld waarin je terechtkomt moet passen bij de organisatie. Binnen onze organisatie wordt een andere taal gesproken dan in de gemeente. Hier zit niet automatische een klik.
• Zorg voor interne (zittende) ambassadeurs om het project te laten slagen.

De volgende Fuckup-Night is tijdens de City-zen Days 1-3 April ’19.

Lees hier:

Geleerde Lessen Deel 1: Klimaatneutraal begint bij bewoners, maar ze gaven niet thuis

Geleerde Lessen Deel 3: Aan ons enthousiasme zal het niet liggen

Amsterdam wil aquathermie inzetten om de transitie naar aardgasvrije wijken te realiseren. De gemeente en Waterschap Amstel, Gooi en Vecht verkennen de mogelijkheid om met het gezamenlijke watercyclusbedrijf en City-zen partner Waternet warmte en koude te onttrekken aan oppervlaktewater, afvalwater en drinkwater.

In een brief aan minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat vragen wethouder Sharon Dijksma en dijkgraaf Gerhard van den Top van AGV thermische energie uit water te verankeren in het klimaatbeleid.

Als alle bronnen voor aquathermie (oppervlaktewater, afvalwater en drinkwater) ingezet worden kan 60 procent van de totale huidige warmtevraag in de stad worden ingevuld, aldus de brief. ... Klik hier om de rest van het artikel te lezen op de site van H2O waternetwerk

Onder andere de City-zen projecten Nieuwe Sanitatie in Buiksloterham en Koude uit drinkwater (i.s.m. Sanquin) zijn projecten die de energie-innovaties al toepassen in de praktijk.

Meer weten over "Nieuwe Sanitatie / Bio-refinery", de link naar de projectpagina: <http://www.cityzen-smartcity.eu/neighbourhood-bio-refinery-producing-nutrients-and-heat-from-waste/>

Meer weten over "Koude uit drinkwater", de link naar de projectpagina: <http://www.cityzen-smartcity.eu/ressources/heating-and-cooling/smart-cooling-and-heating-systems-for-pharmaceutical-processes/>