Challenge for the Brainport Smart District Business Network

De gevolgen van de woningnood manifesteren zich op vele manieren, van studenten en dertigers die nog bij hun ouders wonen tot mensen met een middeninkomen die tussen wal en schip raken, en dak- en thuislozen zonder nachtopvang. Onbetwistbaar is dat huisvestingsproblemen en het ontbreken van een stabiele woonsituatie grote sociaaleconomische gevolgen met zich meebrengen, waaronder impact op werk, gezondheid en onderwijs.

Het is dan ook niet verrassend dat het woord 'bestaanszekerheid' vaak voorkomt in diverse verkiezingsprogramma's. Het vraagstuk is urgenter en nijpender dan ooit. Er is een behoefte aan 900.000 woningen vóór 2030 vastgesteld. Daarnaast stijgt het huidige woningtekort dit jaar van 3,9 procent naar 4,8 procent, grotendeels als gevolg van toenemende migratie, ouderen die langer thuis blijven wonen en het feit dat er steeds minder mensen samen in een huis wonen.

Hoe pakken we het woningtekort aan?

In reactie op het oplopende woningtekort zei demissionair minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening): “We moeten met meer tempo en meer regie, meer betaalbare huizen gaan bouwen.” Maar: hoe doe je dat in zo'n complex krachtenveld?

Lennert Middelkoop en Gijsbert Duijzer leiden het Deloitte Real Estate team dat zich bezighoudt met alles rondom woningbouw. Momenteel werken ze in opdracht van het ministerie van BZK onder meer aan het versnellen van de realisatie van tijdelijke huisvesting.

Middelkoop: “Dat is ontstaan vanuit het idee dat we, naast analyses en diepgravend onderzoek, vooral de noodzaak zagen om te helpen bij het tekort aan realisatiekracht.”Duijzer: “We staan nu met onze voeten in de klei en zijn inmiddels betrokken bij zo'n 230 woningbouwprojecten door heel Nederland. We helpen onder meer woningcorporaties, bouwers, gemeentes, provincies, nutspartijen, en kijken wat er nodig is om de projecten van de grond te krijgen en richting realisatie te brengen. We spreken iedereen, werken met alle partijen samen, en maken op die manier verschil.”

Knelpunten

Duijzer en Middelkoop benadrukken dat het een complex vraagstuk is. Ze zien vier belangrijke knelpunten die de realisatie van huisvesting bemoeilijken. Draagvlak en locaties is een eerste punt. Middelkoop: “We merken dat er op bestuurlijk, politiek en maatschappelijk niveau vaak discussie en terughoudendheid is om bepaalde locaties toe te wijzen aan aandachtsgroepen, zoals arbeidsmigranten.” Duijzer: “Ruimte is schaars en er is altijd wel een reden te bedenken waarom er iets anders op een bepaalde plek moeten komen. Zeker als het gaat om mensen die momenteel niet tot de gemeenschap behoren van een bepaalde gemeente.”

Een tweede knelpunt is de business case die, zowel voor tijdelijke als reguliere huisvesting, op dit moment vaak niet rond te krijgen is. Duijzer: “Oorzaken zijn onder meer de stijgende rente en de hoge grond- en bouwkosten, waardoor de kosten van woningen te veel stijgen. Tegelijkertijd kun je de huurprijzen in de sociale huursector nauwelijks verhogen. Bovendien worden locaties nu vaak tijdelijk vergund voor een periode van maximaal 15 jaar, wat onduidelijkheid schept over de toekomst van deze woningen. Dit resulteert in een negatieve business case.”

Ruimtelijke ordening is een derde knelpunt. Duijzer: “De regelgeving rondom ruimtelijke ordening was al ingewikkeld, en de nieuwe omgevingswet zal bij veel gemeenten waarschijnlijk eerst vooral tot onzekerheid en vertraging leiden.” Middelkoop: “Iedereen heeft het recht er iets van te vinden, en er spelen vaak veel belangen. Denk bijvoorbeeld aan de regels voor bezwaar en beroep of de flora- en faunawet. Het is belangrijk dat we regelgeving hebben voor dit soort zaken, het gaat immers over belangrijke thema's als leefbaarheid en duurzaamheid, maar op dit moment ontbreekt een integrale uitvoering.”

Het laatste knelpunt is nutsvoorzieningen. Duijzer: “In veel delen van het land is er netcongestie en een tekort aan materialen en personeel bij netbeheerders, wat leidt tot lange wachttijden voor elektriciteitsaansluitingen.”
Het laatste knelpunt is nutsvoorzieningen.

Duijzer: “In veel delen van het land is er netcongestie en een tekort aan
materialen en personeel bij netbeheerders, wat leidt tot lange wachttijden voor
elektriciteitsaansluitingen.”
 
"Om verschil te maken als overheid, moet je een uitvoerende regie pakken."

Actieve betrokkenheid bij projecten

De grote vraag is hoe je binnen dit krachtenveld laveert en vooral wat dan wel werkt in de aanpak van het woningtekort. Als je als overheid verschil wilt maken, moet je een uitvoerende regie pakken, stellen Duijzer en Middelkoop. “Sturen door actief betrokken te zijn bij projecten”, zegt Duijzer. “Alleen op die manier kun je eigenaar worden van het probleem en echt snappen wat er in praktijk speelt. Actieve betrokkenheid legitimeert bovendien het beleid en helpt om de echte knelpunten te identificeren. Dat heeft tot gevolg dat je beleid en interventies kunt ontwikkelen die echt iets oplossen.”

Middelkoop: “Regie vanuit de Rijksoverheid is nodig. Als het gaat om draagvlak en locaties is het een illusie om te denken dat gemeenten daar alleen doorbraken zullen forceren. Daar ligt een taak voor de hele overheid.”
Duijzer: “De overheid moet locaties aanwijzen, maar dat moet wel hand in hand gaan met de uitvoering. Als je als Rijksoverheid actief en constructief betrokken bent bij de realisatie van woningbouwprojecten, en op basis daarvan locaties aanwijst, is dat veel effectiever en zal dat meer geaccepteerd worden dan wanneer je op afstand beleid formuleert.”

Middelkoop: “Een bindend beleidskader dat aanwijzen mogelijk maakt, heeft bovendien tot gevolg dat het voorspelbaar wordt waar in Nederland voor welke ruimtelijke invulling gekozen wordt. Daar is veel behoefte aan, ook bij professionele partijen die nu vaak moeten anticiperen op vele mogelijkheden en dan terugdeinzen voor grote investeringen zoals een robotlijn in een woningfabriek.”

Problemen vereenvoudigen

Volgens Duijzer en Middelkoop is er naast sturing en betrokkenheid bij de uitvoering van projecten nog een belangrijke rol weggelegd voor de Rijksoverheid: het verminderen van complexiteit. Middelkoop: “Bij de 230 projecten waar we bij betrokken zijn, zijn we continu bezig met het aanpakken van alle beren op de weg. We nemen elk probleem afzonderlijk ter hand en proberen het op te lossen."

"Ga in de bouwkeet of bij het projectteam zitten en vraag: wat hebben jullie nodig om een woning sneller neer te zetten?"

Duijzer: “Projecten lopen vaak vast door een overvloed aan uitdagingen. Het werkt echt om deze één voor één te lijf te gaan. Daarbij is het wel van belang dat alle partijen samenkomen, lef tonen en bereid zijn om concessies te doen.”Middelkoop: “Naast het geven van richting en het begrijpen van de lokale situatie, is het eveneens de taak van de Rijksoverheid om alle relevante partijen bijeen te brengen om samen te zoeken naar oplossingen. Het klinkt zo simpel, maar we merken vaak dat mensen soms jaren over elkaar kunnen praten, terwijl ze elkaar amper kennen.”

Het is verre van makkelijk om Nederland op een goede manier in te richten als het gaat om woningbouw. Middelkoop en Duijzer zeggen daarom: draai het om. Als het zo complex is op een plek, ga dan naar die plek toe om te praten met de betrokken partijen. Middelkoop: “Voer regie, zodat de uitvoering daar baat bij heeft, en niet andersom. Geef bindend richting en help waar nodig. Ga in de bouwkeet of bij het projectteam zitten en vraag: wat hebben jullie nodig om een bepaald type woning sneller neer te zetten? En pas dáár vervolgens je randvoorwaarden, beleid en regie op aan.”

Duijzer: “Regie en uitvoering zijn niet los van elkaar te zien. Als je draagvlak wilt creëren voor die regierol, hoort uitvoering daar altijd bij. Durf je te verhouden tot individuele projecten en ga ermee aan de slag. De rest volgt vanzelf. Na een bezoek aan een bouwkeet, gemeentehuis, woningcorporatie of participatieavond, ga je altijd naar huis met het idee: het kan anders, simpeler, en minder complex.”

Op 13 november hadden we de eerste wereldwijde donut dag en ook in Amsterdam was het weer een waar feest. Nu is het natuurlijk belangrijk om die energie vast te houden! Daarom organiseren we op donderdag 14 december een community meetup waar de goede gesprekken die tijdens het donut festival weer kunnen worden voortgezet. 

Geen zorgen, aanwezigheid bij het festival is geen vereiste. Kon je er niet bij zijn? Dan is dit een mooi moment om weer aan te sluiten!

In aanloop naar de meetup gaan we alle mooie resultaten van de Amsterdam Donut Dag verwerken en dan horen jullie meer van ons voor de planning van deze community meet up. 

Schrijf je hier in voor de sessie.

Dan ontvang je ongeveer een week voor het community meet up een zoom link. 
Tot dan!

A lot of what we did in Barcelona was about making connections, sharing knowledge, and being inspired. However, we wouldn’t be Amsterdam Smart City if we didn’t give it a bit of our own special flavour. That’s why we decided to take this inspiring opportunity to start a new challenge about floating neighbourhoods together with Anja Reimann (municipality of Amsterdam) and Joke Dufourmont (AMS Institute). The session was hosted at the Microsoft Pavilion.

We are facing many problems right now in the Netherlands. With climate change, flooding and drought are both becoming big problems. We have a big housing shortage and net congestion is becoming a more prominent problem every day. This drove the municipality of Amsterdam and AMS institute to think outside the box when it came to building a new neighbourhood and looking towards all the space we have on the water. Floating neighbourhoods might be the neighbourhoods of the future. In this session, we dived into the challenges and opportunities that this type of neighbourhood can bring.

The session was split up into two parts. The first part was with municipalities and governmental organisations to discuss what a floating neighbourhood would look like. The second part was with entrepreneurs who specialized in mobility to discuss what mobility on and around a floating neighbourhood should look like.

Part one - What should a floating neighbourhood look like?

In this part of the session, we discussed what a floating district should look like:

• What will we do there?
• What will we need there?
• How will we get there?

We discussed by having all the contestants place their answers to these questions on post-its and putting them under the questions. We voted on the post-its to decide what points we found most important. 
A few of the answers were:

• One of the key reasons for a person to live in a floating neighbourhood would be to live closer to nature. Making sure that the neighbourhood is in balance with nature is therefore very important.
• We will need space for nature (insects included), modular buildings, and space for living (not just sleeping and working). There need to be recreational spaces, sports fields, theatres and more.
• To get there we would need good infrastructure. If we make a bridge to this neighbourhood should cars be allowed? Or would we prefer foot and bicycle traffic, and, of course, boats? In this group, a carless neighbourhood had the preference, with public boat transfer to travel larger distances.

Part two - How might we organise the mobility system of a floating district?

In the second part of this session, we had a market consultation with mobility experts. We discussed how to organise the mobility system of a floating neighbourhood:

• What are the necessary solutions for achieving this? What are opportunities that are not possible on land and what are the boundaries of what’s possible?
• Which competencies are necessary to achieve this and who has them (which companies)?
• How would we collaborate to achieve this? Is an innovation partnership suitable as a method to work together instead of a public tender? Would you be willing to work with other companies? What business model would work best to collaborate?

We again discussed these questions using the post-it method. After a few minutes of intense writing and putting up post-its we were ready to discuss. There a lot of points so here are only a few of the high lights: 
Solutions:

• Local energy: wind, solar, and water energy. There are a lot of opportunities for local energy production on the water because it is often windy, you can generate energy from the water itself, and solar energy is available as well. Battery storage systems are crucial for this.
• Autonomous boats such as the roboat. These can be used for city logistics (parcels) for instance.
• Wireless charging for autonomous ferry’s.

Competencies:

• It should be a pleasant and social place to live in.
• Data needs to be optimized for good city logistics. Shared mobility is a must.
• GPS signal doesn’t work well on water. A solution must be found for this.
• There needs to be a system in place for safety. How would a fire department function on water for instance?

Collaboration:

• Grid operators should be involved. What would the electricity net look like for a floating neighbourhood?
• How do you work together with the mainland? Would you need the mainland or can a floating neighbourhood be self-sufficient?
• We should continue working on this problem on a demo day from Amsterdam Smart City!

A lot more interesting points were raised, and if you are interested in this topic, please reach out to us and get involved. We will continue the conversation around floating neighbourhoods in 2024.