Haastig zijn afgelopen jaar interventies in de publieke ruimte ontwikkeld en toegepast om de verspreiding van Covid-19 tegen te gaan. Hoe kunnen deze tijdelijke maatregelen in de openbare ruimte de structurele veerkracht van de buurt versterken?
Covid-19 maakte duidelijk hoe belangrijk onze gedeelde publieke ruimte is. Haastig werden afgelopen jaar interventies in de publieke ruimte ontwikkeld en toegepast om de verspreiding van Covid-19 tegen te gaan. Met stickers, hekken, geverfde cirkels, verkeersborden en digitale apps waarop op afstand de drukte in de stad af te lezen valt werd geprobeerd om stadsbewoners te verleiden tot social distancing. Al snel werden deze preventieve maatregelen vergezeld van nieuwe praktijken. Parkeerplaatsen boden tijdelijk ruimte aan groen en houten vlonders waarop de binnenstedelijke horeca en winkels hun werk in de buitenlucht konden voortzetten.
Foto: Ethan Wilkinson
Frank Suurenbroek, lector Bouwtransformatie van Centre of Expertise Urban Technology, en Martijn de Waal, lector Civic Interaction Design van Faculteit Digitale Media & Creatieve Industrie, over hun project 'Covid-19: Van preventie naar veerkracht'. Dit artikel is eerder gepubliceerd in HvA-magazine 'Bewogen Stad: Leren in crisistijd'.
Daarnaast toonden activiteiten die normaal achter gesloten deuren plaatsvinden zich plots in de buitenruimte. Gebruikers van shisha-lounges nestelden zich op stoeltjes voor de deur, sportscholen gingen lesgeven in de open lucht. Ook ontsproten er nieuwe sociale initiatieven zoals huiswerkklasjes in buurtcentra. Covid-19 leidde zo ook tot een experiment in het gebruik en de betekenis van onze gedeelde publieke ruimtes.
Van preventie naar veerkracht?
We weten echter nog weinig over de variëteit aan preventieve interventies in de publieke ruimte, hun werking en vooral ook de manier waarop die tijdelijke maatregelen ook de structurele veerkracht in buurten kunnen versterken. Afgelopen september kregen we een ZonMW-subsidie toegekend om dit te onderzoeken: Hoe kunnen ontwerpinterventies voor de 1,5 meter-samenleving in de publieke ruimte op buurtniveau ook bijdragen aan het versterken van maatschappelijke en ecologische veerkracht? Veerkracht gaat hierbij over de kwaliteit die de leefomgeving nu biedt, alsmede over de capaciteit in de omgang met de meer structurele sociale en ecologische uitdagingen van onze steden.
Delen gedurende de uitvoering
Covid-19 vraagt ook om snel handelen. Een centrale rol in ons project speelt de Community of Practice. Vijf gemeenten, twee woningbouwcorporaties, het PBL, ontwerpbureau UNStudio, social engineeringbureau The Beach, WandelNet en Pakhuis de Zwijger alsmede meerdere specialisten vanuit de HvA hebben zich in dit project verenigd. Covid-19 stopt bovendien uiteraard niet bij de landsgrenzen. Naast de Nederlandse partners heeft zich ook een kring van internationale kennisinstellingen aan het project verbonden: Harvard in de VS, The Bartlett School in Londen, University of Sydney en in Italië het netwerk City Space Architecture.
Preventieve ingrepen begrijpen
In de wetenschappelijke literatuur rondom veerkracht valt het handelen in crises uiteen in resisting (weerstand bieden), adapting (aanpassen), restoring (herstellen) en transforming.
Onderscheid in vier soorten handelingen in crisistijd
De preventieve maatregelen rondom Covid-19 passen overwegend in de categorieën resisting en adapting. Het gaat daarbij om tijdelijke oplossingen voor de problemen die nu spelen. Denk aan het plaatsen van hekken, het tijdelijk gebruik maken van parkeerplaatsen voor horeca en andere functies die niet langer binnen kunnen functioneren. Tegelijkertijd bieden deze ingrepen mogelijk ook de potentie voor meer transformatieve keuzes.
Zo zien we een aantal steden (Parijs, Milaan, New York) de crisis aangrijpen om een al langer levende mondiale visie in wording te versnellen om steden leefbaarder en inclusiever te maken. Deze visie raakt aan abstractere en meer toekomstgerichte perspectieven van veerkracht. Wat echter ontbreekt is inzicht hoe de huidige preventieve ingrepen ook de kansen en potentie van meer structurele transities van de stad kunnen bewerkstelligen.
Voorbeelden van Covid-19 interventies in de publieke ruimte
Van resisting naar transforming?
Hoe kunnen die concrete interventies, investeringen en spontane ontwikkelingen die nu voor de resisting en adapting van de pandemie plaatsvinden ook de kiem leggen voor het vinden van oplossingen voor onze grotere sociale of ecologische problemen? Conceptueel: hoe kunnen interventies voor resisting en adapting meteen ook iets zeggen over concrete ontwerpoplossingen voor transforming? Natuurlijk kunnen we met ons project niet meteen al die grote problemen oplossen. Om het concreet te maken focussen we op het schaalniveau van de buurt en hanteren we een research through design-methodiek. Met ons onderzoek willen we niet voorschrijven hoe het moet, maar voorbeeldstellend en onderbouwd in beeld brengen hoe dat kan. Wat leren we van de Covid-19-interventies in de publieke ruimte om ook de veerkracht te versterken?
Voorbeelden van leerzame niet-Covid-gerelateerde interventies in de publieke ruimte
Dit is de data die we verzamelen:
- We brengen systematisch in kaart welke interventies in de openbare ruimte zijn ontwikkeld en toegepast ter preventie van Covid-19-besmettingen.
- We brengen met ons consortium in kaart welke (spontane) initiatieven op buurtniveau zijn ontstaan om de sociale effecten van Covid-19 te pareren.
- Daarnaast verzamelen we de verschillende typen concrete ingrepen die los van Covid-19 al bestaan om ook in sociaal-economisch kwetsbare buurten te werken aan klimaatverandering en leefbaarheid.
Deze data levert twee inzichten op. Het laat zien wat voor specifieke 'schade' Covid-19 heeft veroorzaakt, welke tekortkomingen aan het licht zijn gekomen en welke andere oplossingen dan gebruikelijk zich aandienden. Daarnaast levert de analyse van deze concrete sets interventies zicht op hun werkzame bestanddelen. Deze beschouwen we als de ‘bouwstenen’ en programma’s van mogelijkheden voor het research through design-deel van ons onderzoek. De ontwerp- en sociaalengineeringbureaus in ons consortium gaan met deze set ontwerpend onderzoekend verkennen hoe een nieuwe combinatie van deze bouwstenen tot ingrepen leiden die en preventief en transformatief zijn.
De coronacrisis hopen we daarmee niet alleen als een snel achter ons te laten situatie te beschouwen, maar ook als een natuurlijk experiment waarin nieuwe paden voor de toekomstige stad ontdekt kunnen worden. En hoe eerder we die in beeld kunnen brengen, hoe sneller we ook al gedurende de pandemie van onderop aan de structurele versterking van onze stad kunnen werken.
HvA-magazine Bewogen Stad: Leren in crisistijd
Bewogen Stad is een reeks van digitale tijdschriften over maatschappelijke kwesties in de Amsterdamse regio. Hier deelt Centre of Expertise Urban Governance en Social Innovation met een breder publiek waar HvA mee bezig is en biedt zij een plek voor verschillende geluiden uit het maatschappelijke debat. Lees het volledige magazine.
